De Schilderruimte is een Closlieu (Malort) in de originele vorm, zoals ontwikkeld door Arno Stern.
OVER DE OORSPRONG VAN EEN RUIMTE ZONDER PUBLIEK
Een Closlieu* is geen atelier in de gewone zin van het woord. De naam Closlieu komt uit het Frans: clos betekent afgesloten, lieu betekent plaats – letterlijk dus: een besloten ruimte. Het is een ruimte die speciaal is ingericht om de Formulering mogelijk te maken. Wat dat is, daarover meer in deze tekst.
Eerst over de afsluiting; die ontstond toevallig, in het Parijse weeshuis waar Arno Stern werkte. Daar schilderden de kinderen namelijk staand aan de muur. Hij sloot het raam met een bord om plek te maken voor meer kinderen. Pas later besefte hij dat die beslotenheid essentieel was voor wat vervolgens gebeurde: de kinderen schilderden en schilderden. Ze gingen maar door, vrij en spontaan. Misschien lag het aan Arno’s terughoudende karakter, of misschien observeerde hij gewoon heel goed – in ieder geval besefte hij snel: opdrachten zijn niet nodig, commentaar ook niet. En de kinderen waren niet bezig met een tentoonstelling of waar de schilderijen terecht zouden komen. Ze waren hier en nu bezig met kwast en verf op papier, het was een vloeiend gebeuren en los van doel of nut. Dat dit vloeien juist te maken had met de afwezigheid van publiek, is iets wat Arno uit die ervaring duidelijk werd. In eerste instantie ontstond het allemaal spontaan en niet gebaseerd op een theorie.
Arno heeft zo’n half miljoen schilderijen zien ontstaan onder deze voorwaarden, en merkte dat wat op het papier te zien is – het spoor dat een mens daar achter laat – niet iets is wat zich willekeurig ontwikkelt.
Er is iets wat zich herhaalt – bij kinderen, bij volwassenen, in alle tijden en landen en dat dit een van de belangrijke pijlers is voor een Closlieu, en dat volgt een eigen ritme. Er is een wijze waarop het menselijke gebaar zichzelf blijkt te ordenen wanneer het vrij mag vloeien – dat wil zeggen, wanneer het zich bevindt in een omgeving die niets vraagt, niets beoordeelt, niets duidt, niets wil genezen en niets onderwijst. Arno noemde dat verschijnsel uiteindelijk La Formulation.
De Formulering is geen beeldtaal, maar een fenomeen dat zich laat waarnemen. Ze behoort tot een natuurlijke ontwikkeling van het menselijke organisme – even oorspronkelijk als ademhalen of lopen. Maar de Formulering behoort wél tot een ander domein dan kunst. Ze kan daarin opduiken, maar ze staat er los van. Ze valt niet te onderwijzen en Arno kon zich dan ook kwaad maken op wie sprak over een schildermethode van Arno Stern; die had het niet goed begrepen. Er valt maar één ding te doen: de Formulering zelf in haar eigen ontwikkeling beschermen. Een Closlieu is een ruimte waarin alles in details zo ingericht is om precies dat mogelijk te maken.
De inrichting van een Closlieu
Er is een palettafel met achttien kleuren, gedeeld door iedereen. (Je kan daarmee ook andere tinten mengen, maar dat is de basis). De muren zijn van zachtboard en kraftpapier waarop het papier met punaises wordt bevestigd. Er is constant licht dat niet verandert met het weer. Het is de bedoeling dat de ruimte zo veel mogelijk veranderlijke invloeden buiten laat – behalve de mensen die er zijn en wat ze schilderen natuurlijk.
De schilderijen blijven in de Closlieu – niet om iets geheim te houden, maar om te voorkomen dat ze in een context komen die interpretatie toestaat. Zodra een beeld publiek krijgt kan dit de aard van het schilderen beïnvloeden.
Kinderen en volwassenen schilderen er naast elkaar, leeftijd doet er niet toe. De één praat, de ander zwijgt – maar niemand bespreekt het werk.
Over zuiverheid en verwarring
In veel landen bestaan Closlieus volgens deze oorspronkelijke principes. Sommige ateliers noemen zich “volgens de principes van Arno Stern”, maar combineren dat met zelfexpressie, interpretaties of bieden het aan als korte workshops. Dat lijkt onschuldig, maar het verandert de essentie.
Een Closlieu kan niet vrijblijvend worden bezocht, niet in losse sessies, voor een verjaardag of voor een teamuitje.
Het vraagt minimaal een jaar, een ritme, een vertrouwde groep, en een Servant du Jeu de Peindre; een begeleider die echt geschoold is in het waarnemen van de Formulering.
De schilderijen verlaten de ruimte niet, en de Servant schildert zelf niet mee. De inrichting, het materiaal, het constante licht, de archivering van de werken en de rol van de Servant – alles is onderdeel van één zorgvuldig systeem dat de Formulering mogelijk maakt.
Wie meer wil weten over de officiële criteria, vindt ze op de site van Arno Stern.
Voor sommigen ogen ze streng, maar dat zijn ze niet uit dogma, maar uit ervaring: zodra één element wordt aangepast, verandert de aard van wat er gebeurt.
De Schilderruimte in Amsterdam
De Schilderruimte is een Closlieu (Malort) en opgericht om dit in zijn originele vorm toegankelijk te maken in de Nederlandse context, als levende praktijk. Sinds 2023 werken wij hier in kleine gemengde weekgroepen, met aandacht voor mensen, materiaal en continuïteit.
*💡 Closlieu [klɔ.lø] (zeg: klo-liuh)